Leżałam skulona pod ciałem martwej mamy. Uzbrojeni banderowcy stali nade mną. Całe szczęście uznali, że nie żyję - opowiada pani Józefa Bryg.

Strach. Towarzyszył mi przez całe życie. Jeszcze wiele lat po wojnie, za każdym razem gdy wchodziłam do mieszkania, zaglądałam ostrożnie pod wannę. Sprawdzałam czy przypadkiem ktoś się tam nie schował i nie będzie próbował mnie skrzywdzić. Bałam się własnego cienia. Niepokój właściwie mnie nie opuszczał.

To jest właśnie piętno Wołynia i Galicji Wschodniej. Piętno ocalałych.

Kiedy wracam dziś do tamtych strasznych dni – przede wszystkim przypomina mi się strach. Wszechobecny, paraliżujący, ściskający za gardło. Ciążący w trzewiach niczym kamień. Nie pozwalający spać, jeść, myśleć. Żyć.

Ten strach narastał. Aż stał się nieodłączną częścią naszego życia. Zaczęło się od pogłosek o pierwszych mordach na Polakach. I od wrogich spojrzeń i nieprzyjaznych pomruków naszych ukraińskich sąsiadów. Potem nocami obserwowaliśmy na horyzoncie krwawe łuny. To paliły się inne polskie wioski.

A wśród nas narastała psychoza. Czy nas też czeka śmierć? Kiedy przyjdzie nasza kolej? Choć byłam dzieckiem, doskonale wyczuwałam nastroje rodziców. Widziałam, że się boją. Pamiętam, że całymi godzinami wysiadywałam w oknie i wpatrywałam się w drogę. Idą już po nas czy nie idą? Przeżyjemy ten dzień czy nie?

Zbliżały się Święta Bożego Narodzenia, a więc Wigilia, to najpiękniejsze słowo, które napełnia serce ciepłym wzruszeniem, przychodzi na myśl najlepsze, najtkliwsze wspomnienie dziecinnych lat – choinka rozjarzona światłami, zapach pieczonego ciasta unoszący się po całym domu, niezapomniany uśmiech matki dzielącej opłatek. Pasterka w kościele, który w Wigilijną noc staje się całkiem inny niż zwykle, bardziej uroczysty roztopiony w gorejącym blasku świec rozkołysany śpiewem kolędy bijącej pod nisko – „Bóg się rodzi…..”

            Różne przychodzą Wigilie  - radosne i smutne - a gdy odchodzi na zawsze ktoś z najbliższych, w wigilijny wieczór najbardziej boli osierocone serce, najdotkliwiej czuje się ból samotności.

            Najbardziej ten ból odczuwali nasi koledzy - żołnierze z Ostrówek, Woli Ostrowieckiej, Jankowiec, Kątów koloni polskiej Czmykos, którzy stracili w sierpniowy poranek swoich najbliższych rodziców, rodzeństwo i całe rodziny. Nie było dla nich uśmiechu matki, nie podzielili się z nią opłatkiem.

W tym dniu, w miejscu postoju oddziału – od rana gospodynie przygotowywały skromniejsze niż zwykle ciasta i inne potrawy dla rodzin i żołnierzy. W kwaterach stanęły stoły z tradycyjnym sianem, nakryte bialutkim lnianym obrusem, broń zawieszono na ścianach. Na stoły wigilijne podano potrawy podobne do tych, choć skromniejsze jakie podawano w rodzinnych domach.

W połowie grudnia ukazały się w niektórych miejscowościach polskich ulotki nacjonalistów ukraińskich, w których grożono Polakom, że urządzą Święta Bożego Narodzenia i że zniszczą Oddział Partyzancki OP - „Bug” por. „Korda”. W związku z tym, w kierownictwie oddziału OP- „Bug” zapadła decyzja, że nocą dnia 21-22 grudnia 1943 r. wydzielony oddział por. „Korda” wspomagany drużyną ppor. „Małego” z Dubienki dokona ataku na siedzibę UPA w Wydźgowie w celu likwidacji morderców ludności polskiej w kol. Czmykos. W wyniku przeprowadzonej akcji o świcie 22 grudnia 1943 r. wielu członków zgrupowania zginęło w walce, w tym wielu działaczy i batiuszka, który święcił narzędzia na Lachów ze Sztunia, nieznaczna grupa w popłochu zbiegła w kierunku wsi Czmykos.  Podczas akcji zdobyto narzędzia chirurgiczne wyposażenia szpitala wojskowego, pozostawione przez wojsko polskie we wrześniu 1939 r. Narzędzia te w terminie późniejszym, zostały przejęte przez nacjonalistów ukraińskich. Ponadto z magazynów UPA w Wydźgowie, przetransportowano na saniach duże ilości mrożonego mięsa wołowego i wieprzowego, kaszy jęczmiennej, mąki żytniej i grochu.  Zarekwirowano również ponad 60 koni kawaleryjskich pozostawionych przez żołnierzy Armii Polskiej ze stadniny w Janowie Lubelskim przed zajęciem Wydźgowa przez wojska sowieckie w 1939r.

        Urodziłem się 31.10. 1929 r. we Włodzimierzu Wołyńskim z Matki Elżbiety z domu Mojak i Ojca Dominika Demczuka - partyzanta Jazdy Jaworczyków, od 1918 r. kawalerzysty 19 Pułku Ułanów Wołyńskich, utworzonego z Jazdy Jaworczyków pod tym samym dowództwem majora Jaworskiego, podoficera zawodowego 19 Pułku Ułanów (do czasów wojny niemiecko - polskiej w 1939r.). Był dowódcą tajnej grupy AK kolejarzy, twórcą szwadronu 19 Pułku Ułanów i jego późniejszym dowódcą w 27 Wołyńskiej Dywizji Piechoty w latach 1942 - 1944.   Do 1939 r. wraz z rodzicami mieszkaliśmy w Ostrogu nad Horyniem, gdzie Ojciec mój pełnił służbę w stacjonującym tam 19 Pułku Ułanów. Wyjechaliśmy z Ostroga pod koniec 1939 r. do Włodzimierza Wołyńskiego do rodziców Matki. Musieliśmy opuścić mieszkanie, które znajdowało się na terenie koszar, w obawie przed wywiezieniem w głąb Rosji, co było w tym czasie standardowym rozwiązywaniem problemu rodzin wojskowych, wyrzucanych z obrębu koszar przez okupanta sowieckiego.  Do czerwca 1941r. trwała okupacja sowiecka. Mimo dużych trudności, dzięki pomocy rodziny Matki, mogliśmy skromnie żyć. Powrót Ojca i Wujka z niewoli sowieckiej podniósł nasz standard życia. Obaj znaleźli pracę w grupach roboczych wojsk sowieckich na terenie Włodzimierza i okolic. Ja ukończyłem szkołę podstawową, byłem też najbliższym pomocnikiem mojego Dziadka, który parał się rolnictwem. 21.06.1941r. o godzinie 5 rano zaczęła się nowa wojna: niemiecko - rosyjska. Na drugi dzień po zajęciu przez Niemców Włodzimierza, Matka moja wraz z nami, trójką dzieci, stanęła przed plutonem egzekucyjnym SS.